30 Món Chay Lành Xưa Và Nay
Tác giả: Hồ Đắc Thiếu Anh – Nguyễn Hồ Tiếu Anh
Thanh tịnh mâm cỗ Việt không chỉ giới thiệu đến độc giả công thức làm 30 món chay lành của người Việt từ cổ chí kim, mà còn lồng ghép những câu chuyện văn hóa thú vị, cung cấp cho người đọc góc nhìn đa chiều về nền ẩm thực Việt.
Xưa nay, kỵ giỗ là truyền thống rất được coi trọng của mọi gia đình người Việt, bất luận là y quan vọng tộc hay bá tánh dân dã. Vào những dịp này, bao bộn bề đời thường của mỗi người đều tạm thời gác lại để thành tâm hướng về nguồn cội, cùng nhau hào soạn mâm cỗ cúng bình an dâng lên ông bà tiên tổ.
Xuất phát từ nếp sống ghi cội nhớ nguồn ấy, bên cạnh việc giới thiệu các món chay theo phong cách ẩm thực cung đình hay những món chay mang hương vị thanh tân mới mẻ, Thanh tịnh mâm cỗ Việt còn gói ghém bao kỷ niệm quyến luyến của tác giả bên cha mẹ anh em, cùng những bài học vỡ lòng về cách đơm cơm rót nước, cách sắp xếp chỉnh trang mâm cỗ cúng theo lối “quân-thần-tả-sứ” sao cho thật nghiêm ngắn, trang trọng…
Ý nghĩa sâu sắc ẩn đằng sau mâm cỗ chay của người Việt
Nếu như người Tây phương đề cao sinh nhật, thì người Á đông lại xem trọng ngày mất, hay còn gọi là ngày húy kỵ. Trong những dịp này, các thành viên gia đình thường tề tựu lại và nấu những món ăn đặc biệt làm thành mâm cỗ cúng dâng lên tổ tiên. Mâm cỗ cúng dù chay hay mặn đều là nhằm thể hiện tấm lòng tưởng nhớ của con cháu đến các bậc tiên hiền và cũng là cách nhắc nhở các thế hệ đời sau không quên cội nguồn.
Mâm cỗ mặn của người Việt xưa mang ý nghĩa văn hóa làng xã, còn mâm cỗ chay có từ bao giờ thì không thấy tài liệu nào nói rõ, chỉ biết là từ khi đạo Phật du nhập vào xứ ta thì cũng là lúc người nước ta biết ăn chay. Theo sử sách ghi lại thì thế kỷ XII – XIII là thời kỳ Phật giáo cực thịnh, các vua nhà Trần cũng thường có lệ ăn chay. Hay như theo lời kể của các cựu thần thì trước khi làm lễ tế Giao, các vua nhà Nguyễn phải vào trai cung tĩnh thân ba ngày, xa rời tửu sắc và ăn chay để thân tâm thanh sạch, cầu cho quốc thái dân an. Hai nguồn tài liệu Đại Nam Thực Lục và Khâm Định Đại Nam Hội Điển Sự Lệ còn cho biết, trong yến tiệc cung đình Huế xưa ngoài cỗ tế lớn gồm 161 phẩm vị, cỗ trân tu 50 phẩm vị, cỗ ngọc soạn 30 phẩm vị, còn có mâm cỗ chay hạng nhất 25 món và mâm cỗ chay hạng nhì 20 món.
Cỗ chay hay cỗ mặn là tùy quan niệm, truyền thống của mỗi gia đình. Tuy nhiên, ngoài mâm cỗ chay tại chùa thì hầu hết các gia đình Phật tử cũng thường thể hiện tấm lòng thành kính đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ qua những món cúng chay. Theo nhận định của tác giả, làm cỗ cúng trước là để tưởng nhớ và cầu cho các bậc tiên hiền quá vãng được an tịnh nơi cõi lành, sau là để nhắc nhở con cháu trong nhà đừng quên cội quên nguồn. Tổ tiên của chúng ta đâu thể thọ thực như người còn sống mà chỉ cảm thọ sự thành tâm từ lòng hiếu kính của con cháu qua mâm cỗ chay, vậy thì không nên đánh đổi sự sống của sinh vật mà làm cỗ cúng để tránh nghiệp sát sanh và cũng để tạo phước đức cho người thân quá cố.
Nét văn hóa độc đáo của cố đô chính là mâm cỗ chay phong vị cung đình Huế
Việt Nam xưa nay vốn vẫn là mảnh đất trù phú, có nguồn nguyên liệu tự nhiên đa dạng và những bàn tay lao động cần cù, chính điều đó đã góp phần phát huy tinh hoa văn hóa ẩm thực của người dân nơi đây. Cũng vì thế, các bà các mẹ của chúng ta có thể thỏa sức thử nghiệm với đủ loại rau củ hoa quả tươi ngon trên khắp mọi miền để tạo nên những món ăn hoặc đơn giản hoặc cầu kỳ, giàu tính y lý trên mâm cỗ chay mang phong vị cổ truyền để lưu giữ, phát triển và bảo tồn nét tinh hoa văn hóa ẩm thực chay truyền thống.
Huế vốn là kinh đô ẩm thực và được mệnh danh là vùng đất Phật với rất nhiều chùa chiền lớn nhỏ nên món chay nơi đây vô cùng phong phú và đa dạng. Từ xa xưa, Phật giáo đã đằm sâu trong đời sống của người dân xứ Huế, không những sư sãi ăn chay, Phật tử ăn chay mà cả vua chúa cũng ăn chay để giữ đức hiếu sinh trong các đại lễ tế tự của triều đình và cầu cho quốc thái dân an.
Mâm cỗ chay tế lễ, cúng chùa hay cúng dường chư tăng vào cung khuyến giáo không bao gồm các món ăn đạm bạc của giới tu hành mà thường được Đội Thượng Thiện và phi tần trong cung chế biến từ những loại nguyên liệu thượng phẩm, bổ dưỡng không thua kém sơn hào hải vị. Để rồi từ đó, mâm cỗ chay cung đình lại lan tỏa đến các phủ đệ quan lại và trở thành một nét văn hóa ẩm thực độc đáo của chốn đế đô.
Thanh tịnh mâm cỗ Việt đưa ra những gợi ý hữu ích về mâm cỗ cúng thanh lành
Từ phương Nam, qua miền Trung rồi ra phương Bắc, mỗi miền đất nước lại có một phong vị ẩm thực riêng, trong đó bao gồm cả mâm cỗ chay. Và từ những món chay truyền thống, tư duy tiếp biến làm mới cách chế biến, trang trí, phong vị sao cho phù hợp với thị hiếu, khẩu vị của mọi giới, mọi lứa tuổi và mọi thành phần thực khách là một yêu cầu thiết yếu trong thời điểm đất nước hội nhập và phát triển ngày nay.
Thanh tịnh mâm cỗ Việt là một thể nghiệm độc đáo của hai tác giả Hồ Đắc Thiếu Anh và Nguyễn Hồ Tiếu Anh khi thực hiện lại các mâm cỗ chay theo phong vị cung đình xưa, phong vị cổ truyền và phong vị mới trên nền nguyên liệu có sẵn nơi quê nhà. Mục đích đầu tiên của hai nghệ nhân là để giới thiệu với thực khách gần xa di sản văn hóa vật chất của một dân tộc, một địa phương mà ảnh hưởng của văn hóa Phật giáo đã thấm sâu trong đời sống của người cố đô; đồng thời, đây cũng là một cách báo ân với tiền nhân dòng tộc vì đã để lại cho hậu sinh một di sản văn hóa ẩm thực chay vô cùng giá trị.
Thanh tịnh mâm cỗ Việt là một gợi ý thiết thực dành cho độc giả về mâm cỗ cúng thanh lành trong những dịp lễ trọng của gia đình, đồng thời khởi duyên bồi đắp thêm cho nền ẩm thực chay tinh khiết, lành mạnh của đất Việt.
Trích đoạn
Xuất thân từ một gia đình có truyền thống nấu ngon ăn lành của chốn cố đô, và là một Phật tử thuần thành, mẹ tôi rất chú trọng đến việc cúng kiếng thờ phụng. Bà thường hướng dẫn cho con cháu chế biến những món chay vừa tinh tấn vừa đẹp mắt, ẩn chứa hương sắc cung đình cùng những kinh nghiệm quý giá được trao truyền để tỏ lòng hiếu kính đến các bậc tiên hiền quá vãng. Từ những lá phù chúc được làm từ váng đậu nành trắng tươi thơm mịn, gói ghém các loại rau củ tươi ngon với màu xanh của đậu cô ve, màu cam của cà rốt, màu vàng của khoai tây, màu đen của mộc nhĩ để làm nên món ăn đa sắc, bổ dưỡng. Thế mới hay mâm cỗ chay của cha ông ta chú trọng đến tính thẩm mỹ và tinh tế biết bao!
(trích Chả cuốn ngũ sắc)
Miền Trung nắng nóng mưa dày, thế nên các bà nội trợ nơi đây thường hào soạn những món chay bổ trợ sức khỏe mang vị quế chi cay ngọt cho cho cụ lớn tuổi trong nhà như Đậu khuôn rim quế chi, Phù chúc nướng bột quế, Mì căn rô ti quế chi… Và những món chay ấy cũng thường xuất hiện trên mâm cỗ cúng như một ký ức ấm áp đong đầy yêu thương, bởi dẫu cho các bậc sinh thành đã về miền cực lạc nhưng những hình ảnh thân yêu ngày nào vẫn mãi luôn hiện hữu trong tâm thức của con cháu đời sau.
(trích Đậu khuôn rim quế chi)
Sen là sản vật quý giá của ẩm thực Việt Nam vì hầu như bộ phận nào của nó cũng đều có thể sử dụng được, nhất là sen hồ Tịnh Tâm nổi tiếng thơm ngon. Xưa kia người ta gọi sen hồ Tịnh là sen ngự bởi Đội Thượng Thiện thường dùng loại sen này để chế biến các món ngự thiện và cỗ cúng cung đình. Muốn nấu hạt sen ngon thì chỉ cần chọn đúng loại già hạt, có màu trắng ngà, căng mẩy no tròn, khi nấu sẽ nở mềm và tỏa mùi hương đặc trưng. Còn nếu dùng hạt sen khô thì nên chọn loại hạt sáng màu, ngâm rửa bằng nước nóng trước khi nấu sen sẽ mau mềm và không bị sượng.
(trích Tiềm ngọc bảo tịnh tâm)
Về tác giả
Hồ Đắc Thiếu Anh
Quê quán: Thừa Thiên Huế
Nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Kỷ Lục Gia tôn vinh Nghệ nhân Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam
Thành viên Ban cố vấn Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống và các đài truyền hình
Nguyễn Hồ Tiếu Anh
Quê quán: Thừa Thiên Huế
Giám đốc Công ty Ẩm thực Ngon và Lành
Hội viên chuyên ngành Văn hóa Ẩm thực Liên hiệp các Hiệp hội UNESCO Việt Nam
Hội viên Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam
Giáo viên gia chánh các trung tâm đào tạo kỹ năng cuộc sống trong nước và nước ngoài
Thông tin tác phẩm:
- Tựa chính: Thanh tịnh mâm cỗ Việt
- Tác giả: Hồ Đắc Thiếu Anh – Nguyễn Hồ Tiếu Anh
- Thể loại: Sách ẩm thực
- Giá bìa: 195.000đ
- Sách do Phương Nam Book và NXB Thế Giới liên kết xuất bản
